Bước ngoặt (Turning Point)

Tự mình nhìn lại hành trình trưởng thành nội tâm…

Từ trước đến nay, mỗi một Phật tử chân chính và thuần thành điều hiểu rằng: sứ mạng chính của đạo Phật là khai mở trí tuệ và chuyển hóa nội tâm.

May mắn thay, người viết một lần nghe được bài giảng của Đức Đạt Lai Lạt Ma vào năm 2018 về “Tám bài Kệ Luyện Tâm” của Lạt Ma – Geshe Langri Thangpa, và cuối bài giảng lời Đức Ngài nhắn nhủ với Phật tử là “Rèn luyện tâm thức sẽ tạo ra một sự khác biệt”.

Với tâm trạng hiếu học và còn sơ cơ người viết đã tìm hiểu thêm về việc “Rèn luyện tâm thức” và đã thu thập chi tiết sau :
– Rèn luyện tâm thức là quá trình thay đổi, bằng cách: Chuyển hóa suy nghĩ: (thay đổi cách suy nghĩ để chuyển hóa những tình huống tiêu cực thành tích cực).
– Cải thiện thái độ: (Học cách có thái độ tích cực và bi mẫn hơn đối với cuộc sống và hoàn cảnh xung quanh.)
– Nâng cao nhận thức: (Tăng khả năng nhận thức, tỉnh táo và ý thức về bản thân cũng như thế giới xung quanh.) và Hoàn thiện bản thân (Nâng cao kiến thức, kỹ năng và phát triển bản thân để đạt được mục tiêu).

Phương pháp thực hành hữu hiệu nhất là Thiền chánh niệm: (Thực hành tĩnh tâm)
Hơn thế nữa từ các trang Phật giáo “SUY NIÊM MỖI NGÀY TỪ NHỮNG SUỐI NGUỒN MINH TRIẾT CŨNG LÀ PHƯƠNG CÁCH RÈN LUYỆN TÂM THỨC” vì tâm thức và tư duy là kho báu bất tận mà mỗi người đều mang sẵn trong mình, chỉ cần biết khơi sáng, gạn lọc, và rèn luyện thì chắc chắn sẽ thâm nhập vào từng tầng nếp của tâm thức.

Thật ra, theo khoa học ngày nay: Tâm thức con người không phải là một khối đồng nhất, mà có nhiều lớp như những làn nước sâu.

Dưới đây là 5 tầng nếp chính, từ thô đến vi tế:

1- Tâm phản xạ (Tầng bản năng – sinh tồn như: sợ hãi, đói, sinh tồn, khoái lạc…. Nó rất nhanh nhưng thiếu suy xét và nếu không tỉnh thức, ta sẽ bị tầng này dẫn dắt cả đời — lo sợ, tranh đấu, hưởng thụ mà không biết tại sao.

2- Tâm cảm xúc (Tầng tâm tình – cảm nhận) đây là mái nhà của cảm xúc: vui, buồn, thương, ghét, hạnh phúc, tổn thương và là tầng quan trọng vì nó gắn với ký ức, tình cảm, và cả động lực sống nhưng cũng dễ khiến ta ảo tưởng do đó phải tâm niệm rằng “cảm xúc không phải là sự thật“, mà chỉ là tín hiệu. Lắng nghe nó, nhưng đừng vội tin hoàn toàn.

3- Tâm lý trí (Tầng phân tích – tư duy logic): đây chính là tầng của tư duy, ngôn ngữ, lập luận, giúp ta suy nghĩ, học tập, phản biện, sắp xếp vấn đề.nhưng lại khiến chúng ta dễ rơi vào cố chấp lý trí, nếu không có lòng khiêm cung.

4- Tâm trực giác (Tầng thấu cảm – thấy biết không lời): Là nơi cảm được điều sâu sắc, không cần lý giải. Tầng này tiếp xúc với sự thật như là, qua trực cảm, đồng cảm, nhận biết tinh tế.Người càng sống chân thành và thảnh thơi, càng dễ chạm tới tầng này, vì “Trực giác không đến từ sự cố gắng, mà từ sự buông bỏ”.

5- Tâm thuần tịnh (Tầng tâm linh – sáng biết): Đây là tầng vô ngã, nơi không còn phân chia tôi và người, cũng là nơi chỉ có ánh sáng, an nhiên, yêu thương vô điều kiện. Hiếm người sống trọn ở tầng này, nhưng ai cũng có mầm trong lòng.

Như vậy chúng ta có thể nhận định ngắn gọn về tâm thức, tâm thức là một khái niệm bao quát, bao gồm cả ý thức và tiềm thức. Tâm thức có thể được hiểu là toàn bộ không gian tâm trí của con người, bao gồm ba chiều là trí tuệ, tâm trí và tiềm thức.

Trong đó cách phân chia phổ biến nhất là tâm trí bao gồm ý thức (phần có thể nhận thức, suy nghĩ và đưa ra quyết định) và tiềm thức (phần chứa đựng ký ức, cảm xúc và thói quen, hoạt động ngoài tầm nhận thức).

Ý thức: Là trạng thái tỉnh táo, cho phép bạn suy nghĩ, phân tích và ra quyết định trong hiện tại.

Tiềm thức: Là nơi lưu trữ kinh nghiệm, ký ức, cảm xúc và kỹ năng đã được tích lũy, ảnh hưởng đến hành vi và thói quen hàng ngày của bạn mà không cần bạn phải suy nghĩ có ý thức.

Tâm thức: Là một khái niệm rộng hơn, bao gồm cả hai phần ý thức và tiềm thức, và thường được chia thành ba chiều: trí tuệ, tâm trí và tiềm thức.

Thực tế, thế giới nội tâm của một người bao gồm suy nghĩ, cảm xúc, ký ức và niềm tin, và hành trình nội tâm là quá trình khám phá và phát triển thế giới bên trong này.

Lại có những điều mà chúng ta đang cảm nhận lúc này —dường như tiến triển ngược và đảo chiều với những gì trong yêu thích, và một sự nghi hoặc lại xuất hiện với chính con đường tâm linh mà mình từng say mê, và cảm giác “thấy sai sai” khi nhìn lại quá khứ.

Hơn thế nữa, điều đáng nói là có rất nhiều người dù đang trải qua hành trình tâm linh vào giai đoạn phức tạp này cũng khó tìm thấy và đủ can đảm để đối diện với sự “đảo chiều” đó.

Soren Kierkegaard từng nói: “Life can only be understood backwards; but it must be lived forwards” (tạm dịch “Cuộc đời chỉ có thể hiểu được khi ta nhìn lại; nhưng ta phải sống về phía trước”). Câu nói này có nghĩa là những việc xảy ra trong cuộc đời ta ở thời điểm này, ta chưa chắc hiểu được trọn vẹn; nhưng một thời gian sau này, khi mọi chuyện đã qua đi, ta sẽ nhìn lại và hiểu được hết ý nghĩa của chúng.

Phải chăng ….
Có những lúc, ta tưởng mình đã đi đúng đường khi say mê ánh sáng rực rỡ của đạo, của triết lý, của những bậc hiền nhân. Nhưng khi ánh sáng bên ngoài dần nhạt, ta chợt nhận ra: điều ta tìm chưa bao giờ ở ngoài kia. Những gì từng khiến ta xúc động, giờ chỉ còn là dấu vết – không phải vì chúng mất giá trị, mà vì ta đã thay đổi. Tâm không còn tìm sự xác nhận từ những lời dạy hay nghi thức, mà khát khao chạm tới một sự im lặng thật sâu, nơi không còn danh ngôn nào có thể chạm vào. Chính trong sự lặng ấy, ta bắt đầu thấy lại chính mình – không qua ý niệm, không qua ký ức, mà qua hơi thở, qua cái nhìn giản dị.
Khi thấy ra những gì từng say mê chỉ là lớp áo của chân lý, ta không hối tiếc. Ta biết ơn quá khứ vì đã dẫn ta đến chỗ này – nơi mọi sự hoài nghi, trống rỗng, lạc lõng chỉ là tín hiệu của một mùa thay lá trong tâm. Để đi tiếp, ta không cần thêm tri thức, chỉ cần can đảm ở yên trong hiện tại. Vì chỉ khi tâm đủ yên, hạt mầm của trí tuệ mới vỡ ra. Và khi ấy, ta hiểu: đạo không ở trong những điều ta từng tin, mà ở trong chính sự tỉnh lặng đang nhìn mọi đổi thay này.

Sau nhiều lần suy ngẫm chiêm nghiệm và tìm tòi khảo cứu, người viết mới chợt nhận ra “Có thể đây là là một dấu hiệu rất sâu của tiến trình thức tỉnh tâm thức (ví dụ: sau say mê – nghi hoặc – trống rỗng – sáng tỏ – an nhiên).

Nào mời các bạn hãy cùng mình nhận diện chính xác hơn về các giai đoạn của tiến trình chuyển hóa tâm thức, để nhìn rõ hơn trạng thái tâm của mình.

Theo các bài giảng của các Lạt Ma Tây Tạng có 5 giai đoạn chuyển hóa tâm thức. Đó là:

1- Giai đoạn Say mê – tìm kiếm ánh sáng
Đây là khi tâm bắt đầu khát khao điều cao cả: đọc kinh, học triết, nghe pháp, chiêm nghiệm cái thiện.—-Tâm cảm thấy như vừa được uống nước mát sau cơn khát dài. Mọi điều tâm linh trở nên rực rỡ, thiêng liêng, đầy xúc cảm.vì trong chiều sâu, đây vẫn là giai đoạn của cảm xúc và lý tưởng, chưa phải thực chứng.

2- Giai đoạn Nghi hoặc – vỡ mộng tinh tế
Sau thời gian dài say mê, tâm bắt đầu nhận ra: “Tại sao những điều từng thiêng liêng nay lại không còn chạm vào mình nữa?”
 Tâm nghi ngờ, hụt hẫng, đôi khi buồn vô cớ, cảm thấy như “mất đức tin”.
 Nhưng thật ra, đây là lúc ánh sáng trí tuệ bắt đầu soi đến tận gốc, khiến những niềm tin vay mượn tan rã… Giai đoạn này có thể đau, vì nó phải đốt rừng ảo tưởng để ánh sáng thật có thể lóe lên và đang nhìn lại quá khứ với con mắt tỉnh.

3- Giai đoạn Trống rỗng – giải cấu trúc bản ngã
Khi nghi hoặc tan dần, bạn bước vào vùng tĩnh lặng và trống rỗng.
Không còn say mê gì nữa, cũng chẳng còn muốn tranh luận hay thuyết phục ai.
Thậm chí, cảm thấy như mình “không còn là ai cả”. Đây là khoảng hư không cần thiết, nơi bản ngã cũ bị tháo rời. Hãy kiên nhẫn đi qua mà không tìm cách lấp đầy, ánh sáng nội tại sẽ bắt đầu chiếu ra từ chính sự trống ấy.
 Đừng sợ nó. Đó là đêm tối của linh hồn, nhưng cũng là cửa ngõ dẫn tới bình minh.

4- Giai đoạn Sáng tỏ – trí huệ hiển lộ
Sau khi tâm buông được hình tướng và khái niệm, sự trong suốt và nhẹ nhõm xuất hiện tự nhiên, lúc ấy ta nhìn mọi sự mà không phán xét, thương người không cần lý do, —— không cần tìm Phật, Thánh – vì Phật Thánh đang thở trong ta. Đây là giai đoạn hiếm người đạt được,

5- Giai đoạn An nhiên – sống như là chính Đạo. không còn phân biệt “tu” và “đời”, “tâm linh” hay “thế tục”. Mọi việc nhỏ đều trở thành thiền, lời nói trở thành hương, sự hiện diện trở thành ánh sáng.Người ở vào giai đoạn này không tìm đường nữa, vì họ chính là con đường.
Họ trở lại với đời sống bình dị, nhưng bên trong rực rỡ một niềm an tĩnh sâu xa.

Trưởng thành đâu bởi tuổi đời,
Mà khi ta biết mỉm cười…vô thanh
Lại thêm tín hiệu thiện lành
Theo thời gian đã …lá cành mọc thêm
Từ trong yên tĩnh, thiêng liêng
Chiêm nghiệm sâu sắc đường riêng lối về
Nguyện cho thôi hết u mê
Tâm trí bình tĩnh …vấn đề còn đâu (1)
Suối nguồn minh triết thâm sâu (2)
Mỗi ngày suy niệm làm giàu đạo tâm
Con đường hướng nội … khó khăn
Lời vàng nhắc nhở … cân bằng tự nhiên (3)
Nội tâm, trực giác linh thiêng
Đừng xem thường nó, gặp liền rủi ro
Kiên nhẫn, trung thực giúp cho
Quá trình kết nối … lường đo luyện rèn( cảm tác HH )

_________________________

1) “A calm mind brings inner strength and self-confidence, so that’s very important for good health.” – Dalai Lama (Một tâm trí bình tĩnh tạo nên sức mạnh bên trong – nền tảng của bản lĩnh).

2) “Thế giới hôn tôi với niềm đau, tôi đáp lại thế giới bằng những bản nhạc.”lời Rabindranath Tagore , Giải Nobel Văn học năm 1913:

3) Mạc Ngôn – người đạt giải Nobel Văn học 2012 có những câu nói đáng ghi nhớ
– “Trên thế gian này, thứ đại kị nhất chính là thập toàn thập mỹ, bạn xem trăng trên trời, tròn rồi lại khuyết, quả trên cây, chín rồi sẽ rụng. Phàm là chuyện gì cũng hãy giữ lại một chút “thiêu thiếu”, có vậy mới cân bằng.”
– “Thứ người khác nhìn thấy là giày, thứ ta cảm nhận được là bàn chân. Đừng vì ham muốn sự sang trọng của đôi giày mà làm tổn thương bàn chân của mình.”
– “Thế sự giống như sách vậy, lật từng trang từng trang một. Con người phải nhìn về phía trước, bớt lật quá khứ lại.”

Lời kết :

Con đường tâm linh là của mọi người. Chuyển hóa nội tâm là bổn phận sâu xa nhất trong đời người. Có lẽ đúng như lời Đức Ngài Đạt Lai Lạt Ma thường chỉ dạy: Nếu muốn sống an lạc, cần hòa hợp giữa tình thương và trí tuệ, hiểu rõ tính vô thường và vô ngã của đời sống, và từ đó biết trân quý mọi biểu hiện của sự sống – từ bản thân đến thế giới xung quanh.

Huệ Hương – Sydney 18/10/2025

____________________________

Phụ lục “8 bài kệ chuyển hóa tâm“ của Geshe Langri Thangpa và lời dạy tóm tắt của Đức Đạt Lai Lạt Ma

TÁM BÀI KỆ CHUYỂN HOÁ TÂM – Geshe Langri Thangpa

Tâm-Bảo-Đàn chuyển từ Anh-ngữ sang Việt-ngữ
1-Với quyết tâm thành tựu ước nguyện tột cùng cao quý
 Đem lại lợi lạc cho tất cả chúng sinh,
 Ước nguyện trân quý hơn cả viên bảo-châu như-ý 
 Xin cho con luôn nghĩ đến muôn người muôn loài bằng tâm trìu mến.
2- Mỗi khi con gặp gỡ tiếp xúc với bất kỳ ai
 Xin cho con tự coi mình là kẻ thấp kém nhất,
 Và tận đáy lòng chân thật,
 Xin cho con luôn tỏ lòng kính trọng, tôn quý tất cả mọi người.
3-Xin cho tâm con luôn quán xét mọi hành động của mình,
 Và ngay khi tâm bám chấp và tham sân si sinh khởi,
 Trở thành chất độc hại mình, hại người,
 Xin cho con không chút ngăn ngại tìm cách đối trị và đoạn diệt chúng.
4-Khi con nhìn thấy những kẻ khó thương, khó chịu
 Đang bị thống trị bởi bao phiền não và ý tưởng tiêu cực,
 Xin cho con ôm giữ họ trong lòng như người thân hiếm quý. Như kho tàng châu báu mà con mới vưà khám phá!
5-Khi có kẻ, vì ghen ghét,
Đã đối xử không tử tế, lạm dụng, vu khống hay miệt thị con,
 Xin cho con nhận chịu hết mọi thua thiệt,
 Và dâng cho họ phần thắng lợi vinh quang.
6- Có kẻ, được con hết lòng giúp đỡ,
 Hay được con đặt trọn niềm tin,
 Đã đối xử tệ mạt làm tim con tan nát,
 Xin cho con vẫn xem họ không khác nào bậc tôn sưchân quý.
7- Tóm lại, dù trực tiếp hay gián tiếp,
xin cho con dâng hiến mọi an vui, phúc lạc
Đến tất cả chúng sinh – những bà mẹ hiền từ vô lượng kiếp -,
Xin cho con lặng lẽ cam nhận
 Hết tất cả mọi đau đớn, tủi hờn.
8- Xin cho tất cả những nguyện ước trên
Không bị ‘tám pháp thế gian’ tầm thường làm cho ô nhiễm;
Và xin cho con, nhận thức ra được tính huyễn ảo của tất cả,
 Buông bỏ hết bám chấp, rời xa mọi níu kéo thường tình.

Và lời tóm tắt Lời Đức Đạt Lai Lạt Ma khi giảng” 8 bài kệ chuyển hóa Tâm” của Geshe Langri Thangpa mà Ngài đã tụng đọc mỗi ngày qua nhiều thập kỷ. Ngài mô tả nó như là bản tóm lược truyền thống Nalanda được đặc trưng bởi việc sử dụng phương pháp lý luận và logic học.
Cầm lấy bản văn của “Tám Bài Kệ”, Ngài bắt đầu đọc. Ngài giải thích rằng
bài Kệ đầu tiên nêu bật lên cách mà tất cả chúng ta đều phụ thuộc vào người khác; và chỉ ra phương pháp trau giồi Bồ Đề Tâm.
Có hai phương pháp chính:
– Nhân Quả Bảy điểm; và Bình đẳng
– và Hoán đổi Ngã – Tha.
Bài Kệ thứ hai khuyên rằng, hãy xem người khác là vượt trội hơn chính mình
. Bài Kệ thứ ba khuyến cáo hãy cảnh giác với những cảm xúc tiêu cực,
trong khi bài Kệ thứ tư nói về giá trị của việc nâng niu quý trọng những người gây rắc rối cho mình như những người thân yêu
. Bài Kệ thứ năm khuyên hãy dâng hiến những chiến thắng thành công cho người khác,
và bài thứ sáu khuyên hãy xem kẻ thù như những người bạn tâm linh
. Bài thứ bảy giải thích rõ ràng về việc thực hành pháp môn “cho và nhận”; trong đó tưởng tượng rằng mình đón nhận tất cả những khổ đau của người khác với lòng từ bi vĩ đại, trong khi đem lại hạnh phúc đáp lại cho người với lòng từ ái. Đề cập đến pháp hành này là bí mật cho thấy rằng nó có thể không thích hợp đối với tất cả mọi người.
Cuối cùng, hai dòng đầu tiên của bài Kệ thứ tám cảnh báo chống lại tám mối bận tâm thế gian đối với sự khen – chê và vân vân. Lưu ý rằng hai dòng cuối cùng đề cập đến việc xem tất cả các pháp như ảo ảnh, Ngài đã đề cập rằng quý vị không cần phải là một Phật tử mới có thể hiểu được tánh Không.
Lời dạy sau cùng …
“Rèn luyện tâm thức sẽ tạo ra một sự khác biệt….Ngài nói sau khi đến Ấn Độ, tôi đã xem xét lại những gì tôi đã học được, nhưng mục tiêu của tôi bây giờ là đạt được chứng ngộ chứ không phải chỉ để vượt qua một kỳ thi. Tôi đã thấy rằng, cố gắng để hiểu được tánh Không và mở rộng ý thức vị tha sẽ có tác dụng nới lỏng được sự kìm kẹp của lòng ái trọng tự thân. Tôi tin rằng, nếu tôi đã được hưởng lợi ích từ sự thực hành này, thì – nếu quý vị học hỏi và thực hành – quý vị cũng có thể hưởng được sự lợi ích từ nó.”