Tiểu luận về Franz Kafka-Trong Mê cung của chính mình

(Nhân dịp người đoạt giải Nobel Văn Học 2025 László Krasznahorkai là nhà văn vĩ đại thuộc truyền thống Trung Âu, dòng chảy từ Kafka).

Với trí óc tò mò sẵn có mình đã tìm về thế giới Franz Kafka – mà mọi bài phê bình đều khẳng định “Ông là một linh hồn cô độc nhưng sáng rực như ngọn đèn trong đêm của nhân loại” , và khuyên những ai có thể cảm nhận tinh thần Kafka như một hành trình tâm linh nghịch chiều: đi qua bóng tối để hiểu thế nào là ánh sáng.

Hơn thế nữa, người viết còn nhớ câu nói của người đoạt giải Nobel Văn Học 2025 László Krasznahorkai như sau.: – Văn hóa chỉ thực sự trở thành văn hóa khi nó được hiện thân trong một ai đó.” (Culture, then, only truly becomes culture when it is embodied in someone.) nhà văn Hungari, László Krasznahorkai – Nobel Văn học 2025. – Khi không đọc Kafka, tôi lại nghĩ về Kafka. Khi không nghĩ về Kafka, tôi nhớ ông ấy. Sau một thời gian nhớ ông ấy, tôi lại lôi ông ấy ra đọc lại. Mọi chuyện diễn ra như vậy đấy.” (When I am not reading Kafka I am thinking about Kafka. When I am not thinking about Kafka I miss thinking about him. Having missed thinking about him for a while, I take him out and read him again. That’s how it works.)

Phải thú thật sau khi đọc nhiều tác phẩm của Franz Kafka (1883–1924) thế giới quan riêng Kafkesque của riêng vị văn sĩ đại tài bậc nhất thế giới này người viết đã rút ra những “Tinh yếu tư tưởng của Kafka “đó là (“Con người bị giam trong mê cung của chính mình, sự loay hoay của kiếp người , nhưng kỳ diệu thay chính ý thức về mê cung ấy là cửa mở ra ánh sáng”).

Mời các bạn hãy cùng người viết đồng cảm với “mê cung của chính mình” không phải là tò mò văn học, mà là một sự cộng hưởng sâu thẳm giữa hai linh hồn từng đi qua những ngõ tối của nội tâm vì thật ra Kafka không viết để được hiểu — ông viết để người đọc cảm thấy được chính mình đang bị soi thấy, và chính là điều mà Kafka muốn mỗi người thức tỉnh giữa bóng tối. Không ai thật sự hiểu Kafka chỉ bằng lý trí; chỉ những ai từng lạc trong hành trình nội tâm mới “nghe” được tiếng vang của ông.

Phải chăng… Có một thời, ta tưởng mê cung là sự trừng phạt, là vết đọa đày mà đời quẳng ta vào. Nhưng càng đi sâu, ta càng nhận ra: mê cung không ở bên ngoài, mà chính trong tâm ta — nơi những bức tường của sợ hãi, hoài nghi, và ham muốn được dựng nên bởi chính bàn tay vô minh.

Kafka từng nói: “Con đường thật ra không có, ta chỉ đi vì không thể dừng.” Thật vậy, con người trong ta cứ mải đi, cứ tìm một lối ra, mà chẳng biết mỗi bước chân đã tạo nên mê cung mới. Càng muốn thoát, ta càng bị trói bởi ý niệm “phải thoát”.
Thế rồi đến một lúc, ta dừng lại — không vì đã tìm ra lối, mà vì kiệt sức, vì buông xuôi mọi nỗ lực. Trong khoảnh khắc ấy, điều kỳ diệu xảy ra: tường tan biến, đường cũng tan biến, chỉ còn tâm đang nhìn tâm.

Kafka không dạy ta cách thoát, ông chỉ soi cho ta thấy vẻ đẹp lạ lùng của sự mắc kẹt – nơi con người bắt đầu nhận ra bản chất của khổ đau.
Khi ta nhìn mê cung mà không tìm cách phá vỡ, chỉ lặng yên quan sát từng ngóc ngách tối tăm trong mình, ánh sáng tự nhiên bắt đầu rịn ra từ những vết nứt.
Bấy giờ ta hiểu, không phải ta đi qua mê cung, mà chính mê cung đi qua ta. Và ở nơi không còn đường, không còn kẻ lữ hành – chỉ còn sự hiện hữu tinh khôi, nhẹ như một hơi thở vừa chạm vào buổi sớm của linh hồn

Ta bước mãi trong hành lang u tối,
Tưởng tìm lối thoát, hóa chính ta.
Một thời mê đuổi những lời cứu rỗi
Có ngờ đâu …mỗi bước chân lại dần xa
Và chính tại mỗi ngã rẽ là thêm một lần soi lại,
Bức tường kia: mặt gương, bản ngã chói loà

Không có cửa, cũng không người gác cửa,
Chỉ vô minh đứng hát khúc vòng quanh.
Khi ta im, mê cung liền tan vỡ,
Ánh sáng rịn từ lỗ nứt mong manh.
Ôi, trong thế giới quan riêng Kafkesque
người đã không cứu rỗi!
Người chỉ trao ta chiếc đèn,
tự rọi mỗi khúc quanh,
Để một lần nào chực ngã trong bóng tối
Thấy chính mình –chợt hiểu, …hiểu rất sâu (Cảm tác của HH)

Lời kết:

Có thể nói Franz Kafka không phải là triết gia theo nghĩa học thuật, mà là một nhà văn triết học – người dùng văn chương để phơi bày sự lạc lõng của con người trong thế giới vô nghĩa.
Tác phẩm của ông không an ủi, nhưng thức tỉnh: nó bắt ta đối diện với chính nỗi sợ, sự vô vọng, và hành trình kiếm tìm ý nghĩa trong một vũ trụ câm lặng., để rồi chính ta được ông dùng những tư tưởng trong những tác phẩm như ngọn đèn soi tỏ bóng tối của tồn tại – Nhân vật của ông – như Gregor trong Hóa thân, hay K. trong Vụ án đều bị cuốn vào những tình huống vô lý, phi nhân, không lối thoát, tượng trưng cho thân phận con người bị hệ thống, số phận và sự vô minh nghiền nát.

Đó là điều ông muốn nhắn gửi “đời sống như một mê cung không có bản đồ.”.. chúng ta sống trong một thế giới không giải thích được bằng lý trí. Con người bị ném vào một thế giới phi lý – trong tác phẩm Vụ án, Josef K. bị bắt mà chẳng biết vì sao. Đó là ẩn dụ cho tội lỗi hiện sinh – cái cảm giác bị kết án chỉ vì đang sống, vì mang thân phận con người hữu hạn… sở dĩ chúng ta có cái cảm giác tội lỗi không rõ nguyên nhân này, đó là vì hính ý thức của ta về “cái đúng/sai” đã khiến ta đau khổ – vì chúng ta khát công lý trong một thế giới không công lý.

– Như ông từng viết: “Có một điểm đến, nhưng không có con đường. Cái mà ta gọi là con đường, chỉ là sự do dự.”
Đó là lời của một tâm hồn đang tìm Thượng Đế trong im lặng, dù biết rằng có thể không bao giờ gặp. – Đó là khát vọng siêu vượt giữa vô vọng, nhưng dù đầy bóng tối, con người vẫn có một ngọn lửa âm ỉ: con người không ngừng vươn về sự cứu rỗi, về cõi trong sáng mà họ cảm được nhưng không chạm tới.

Và ông lại giúp ta nhận ra con người muốn tự do, nhưng lại sợ tự do, vì nó đồng nghĩa với cô đơn tuyệt đối.
Chúng ta bị ràng buộc bởi chính nỗi sợ ấy, và trở thành “tù nhân của sự an toàn”.
Nhưng ngay trong nhận thức ấy, đã có một tia giải thoát – vì người thấy mình bị giam, chính là người đang tỉnh.. Đó là một sự nghịch lý của tự do và định mệnh.

Phải chăng đúng như nhà văn László Krasznahorkai muốn nói với ta rằng trong lãnh vực văn chương, thường có sự thật này: Có tác phẩm khó đọc. Nhưng sau đọc lại thích. Càng hiểu biết, từng trải, đọc càng thích. Ngược lại, có những tác phẩm mới đầu đọc thích nhưng sau thấy nhạt, rồi không đọc lại được nữa. Và Franz Kafka –trong việc xác định và diễn giải cái sự thật đằng sau những lời nói và góc nhìn của mỗi nhân vật, mà cái hay ho là nó đều có một sức hút nào cuốn ta nhiều như cách quyến rũ trong những tác phẩm của Kafka thông qua nét bí ẩn riêng biệt mà nó mang đến.

Sydney 12/10/2025
Huệ Hương

_______________________________

Phụ lục ba tác phẩm tinh yếu nhất của Kafka,

1. “Hóa thân” (Die Verwandlung) – Bi kịch của linh hồn bị vật hóa – “Hóa thân” dạy ta về lòng từ bi – bắt đầu từ chính phần đáng ghét trong mình
Gregor Samsa, một nhân viên hiền lành, một sáng thức dậy thấy mình hóa thành một con côn trùng khổng lồ. Cả gia đình ghê tởm, xã hội ruồng bỏ.
Câu chuyện tưởng là ác mộng, nhưng lại là ẩn dụ tuyệt đối về con người hiện đại – kẻ đánh mất bản thể khi sống chỉ để làm hài lòng người khác. Đó chính là “Cái ghê sợ không nằm trong thân xác Gregor, mà trong cách mọi người quanh ta khước từ tình thương khi đối diện điều khác lạ.”

2. “Vụ án” (Der Prozess) – Tòa án vô hình của tâm thức- “Tòa án” tượng trưng cho bản ngã phán xét, nơi con người tự xét xử chính mình bằng vô vàn “luật” mà không ai đặt ra.và mỗi khi ta thấy mình tự kết án, tự chê trách, đó chính là “phiên tòa Kafka” đó. Và Vụ án” là thiền quán về sự giải phóng khỏi tội lỗi vô nguyên nhân – một bước sâu trong hành trình tỉnh thức.
Trong tác phẩm này Josef K. bị bắt mà không biết tội danh, bị kéo vào một “phiên tòa vô tận”. Anh ta càng tìm công lý, càng lạc sâu vào hệ thống phi lý.
Đến cuối, anh bị hành hình mà vẫn chẳng hiểu mình đã phạm lỗi gì.

3. “Lâu đài” (Das Schloss) – Khát vọng siêu vượt và cõi không bao giờ tới-Lâu đài là biểu tượng của chân lý tuyệt đối, hay “Niết bàn” trong ngôn ngữ Phật học.- “Lâu đài” dạy ta buông sự khát cầu và nhận ra: Thượng Đế không ở đích đến, mà ở trong chính từng bước chân của hành trình.
Qua tác phẩm này chúng ta cùng cảm nhận sự mỏi mệt, phi lý và khát khao không nguôi của K. – đó là tiếng gọi của linh hồn hướng về cái Tuyệt đối, dù biết không bao giờ nắm được bằng trí.
Và câu chuyện kể rằng “Một người tên K. đến làng để làm công việc tại Lâu đài, nhưng suốt đời không được gặp ai trong đó, không biết ai ra lệnh, chỉ quanh quẩn bên ngoài.
Câu chuyện không có kết thúc – như chính hành trình tìm Thượng Đế.”

Cuối cùng bạn và người viết khi đọc hết 3 tác phẩm này sẽ nhận ra một hành trình tâm linh của Kafka rằng:
“Hóa thân” – nhận diện bản ngã bị tha hóa.
“Vụ án” – đối diện tòa án của chính tâm.
“Lâu đài” – vượt qua khát vọng để tan hòa vào vô biên.
Ba tác phẩm ấy hợp lại thành một con đường: Từ khổ đau – đến tỉnh thức – rồi tan hòa trong yên lặng.