Trong dòng chảy bất tận của đời sống

( Cảm tác từ tác phẩm “ The Unbearable Lightness of Being” nổi tiếng nhất của Milan Kundera viết năm 1982 và xuất bản lần đầu tiên năm 1984 tại Pháp ).

Bản tiếng Việt “ Đời Nhẹ Khôn Kham “ do dịch giả Trịnh Y Thư dịch từ bản tiếng Anh (The Unbearable Lightness of Being của Michael Henry Heim) xuất bản năm 2002 tại Hoa Kỳ.

“ Đời Nhẹ khôn kham “ lấy bối cảnh chủ yếu ở Praha trong những năm 60-70, tiểu thuyết đã mô tả đời sống của tầng lớp nghệ sỹ và trí thức của xã hội Czech đương thời, cùng với đó là gợi ra những vấn đề triết học căn cốt và sâu sắc. Hơn thế nữa tác phẩm này dạy chúng ta về sự nhẹ nhàng và nặng nề trong cuộc đời, về ý nghĩa của tự do cá nhân và trách nhiệm, và cách đối mặt với sự ngẫu nhiên của số phận.

Cuốn sách nhấn mạnh rằng “cuộc sống không có lần thứ hai để sửa chữa, nên sự nhẹ nhõm có thể chỉ là ảo tưởng nếu không đi kèm với trách nhiệm và chiều sâu “.

“Sống là bước vào khoảng trống không có bản nháp.
Mỗi quyết định vừa nhẹ bâng như gió, vừa nặng như một số phận không thể lặp lại.”

Milan Kundera nhìn nhận cuộc sống qua lăng kính phức tạp, nhấn mạnh sự mâu thuẫn giữa các trải nghiệm, sự đan xen giữa điều nhẹ nhàng và nặng nề, và vai trò của ký ức trong việc định hình bản sắc cá nhân và tập thể.

Ở Đời nhẹ khôn kham là cuộc hành trình của Tomas, Tezera. Sự bất tử là hành trình của Agnés, Rubens. Điệu valse giã từ bắt đầu hành trình của Jakub, còn Vô tri là cuộc trở về bi kịch của Irena và Josef… Mỗi cuộc đời của các nhân vật in dấu ấn một đoạn đời mà nhà văn trải qua. Đó cũng là một dấu ấn riêng độc đáo trong những sáng tác của Kundera.

* Sự đối lập giữa “nhẹ” và “nặng”: Cuốn sách đặt ra câu hỏi về hai thái cực của tồn tại: “nhẹ” (tự do, ngẫu nhiên, vô trách nhiệm) và “nặng” (bền vững, có ý nghĩa, có trách nhiệm). Sabina chọn cách sống “nhẹ”, còn Tomas và Tereza chọn cách sống “nặng” hơn, dù cho nó đầy đau khổ.

* Trọng tâm là con người cá nhân: Cuốn sách phản kháng lại áp lực của các hệ thống ý thức tập thể và sự đè nén lên đời sống cá nhân, đặt câu hỏi liệu sự “ổn định” và “đúng chuẩn” có phải là tự do đích thực.

* Khám phá ý nghĩa cuộc đời: Tác phẩm gợi cho độc giả suy ngẫm về ý nghĩa của cuộc đời và cách họ lựa chọn sống, đặc biệt là trong một thế giới đầy biến động.

* Tầm quan trọng của sự từng trải: Cuốn sách cho thấy tầm quan trọng của sự từng trải và hậu quả của việc thiếu đi sự từng trải, vì mọi thứ trong đời đều là lần đầu và duy nhất.

Có những khoảnh khắc trong đời,
hiện lên như kiếp phù du nhẹ bỗng
Thân phận con người trước những biến động tang thương
Câu hỏi bi ai về sự hiện hữu vô thường
Để rồi cuối con đường, khi nhìn lại, “sự tồn tại trống rỗng”

Có phải hoàn cảnh nghiệt ngã,
là hiện thân của xã hội bất ổn
Dù ở vào thế kỷ hiện đại, đau khổ mãi không rời
Vẫn luôn nặng trĩu mang theo sự vô nghĩa trên cõi đời

Mời suy ngẫm :

“Sống là bước vào khoảng trống không có bản nháp.”
Sự đan xen các trải nghiệm
mâu thuẫn qua lăng kính phức tạp,
Của lằn ranh mỏng giữa bi kịch và phép màu.
Mọi thứ trong đời đều là duy nhất, chỉ lần đầu
Tùy cách lựa chọn nhẹ, nặng
khi đối mặt với sự ngẫu nhiên của số phận.

Trong dòng chảy luân hồi và bất tận
Tại sao không thể buông bỏ
những điều trong quá khứ đã xảy ra
Hãy tự mình vẽ nên tấm bản đồ hiện sinh cho ta
Thật tỉnh táo để không lẫn lộn nhiệm màu với ảo tưởng!

Buộc ta đối diện với bản ngã bằng sự phân tích kỹ lưỡng!
Với câu hỏi liệu sự “ổn định” và “đúng chuẩn”
có phải là đích thực của tự do !
Lại có thể hoàn toàn khác:
không né tránh, không mong manh, không mơ hồ,
Thật đúng vậy
“Con người không bao giờ biết phải sống thế nào,
vì người ta chỉ sống một lần, và không có bản nháp để thử trước.
Sống là luôn luôn, mãi mãi, bước vào khoảng trống.
Và chính vì thế, cuộc đời vừa nhẹ đến vô nghĩa,
vừa nặng đến nghẹt thở.”

Huệ Hương

________________

Phụ lục

Milan Kundera (1 tháng 4 năm 1929 – 11 tháng 7 năm 2023) là một nhà vănTiệp Khắc, hiện mang quốc tịch Pháp. Tác phẩm nổi tiếng nhất của ông là tiểu thuyết “Đời nhẹ Khôn Kham “.

Ông sinh ra trong một gia đình trí thức trung lưu, cha là Ludvik Kundera (1891-1971). Ludvik Kundera là học trò của nhà soạn nhạc Séc ( Lenz Senacek ) hiệu trưởng Học viện Âm nhạc Janáček tại Brno từ năm 1948 đến 1961. Cha Kundera là người thầy dạy đàn piano đầu tiên của ông. Sau này Kundera cũng theo học nhạc lý. Tham khảo và ảnh hưởng âm nhạc có thể tìm thấy trong các tác phẩm của ông, thậm chí ông còn đưa các nốt nhạc vào giữa các trang viết của mình.

Ông tốt nghiệp trung học tại Brno năm 1948. Sau đó ông theo học văn học và mỹ học tại Khoa Nghệ thuật tại Đại học Karlava ở Praha nhưng chỉ sau hai học kỳ, ông chuyển sang Khoa Điện ảnh tại Học Viện Biểu diễn Praha,, ban đầu ông đăng ký học đạo diễn và viết kịch. Năm 1950 ông bị buộc dừng học vì các lý do chính trị. Sau khi tốt nghiệp vào năm 1952, ông được bổ nhiệm làm giảng viên văn học thế giới tại Khoa Điện ảnh. Kundera thuộc về thế hệ những người Séc mà tuổi trẻ không được trải qua nền cộng hòa trước thế chiến tại Brno, cộng hoà Czech nhưng định cư ở Pháp từ năm 1975, Kundera được xem là một trong những nhà văn lớn và có tầm ảnh hưởng rộng rãi của Văn học Hậu hiện đại phương Tây. Ngoài sáng tác tiểu thuyết, Milan Kundera còn được biết đến như một nhà lý luận nổi bật với những tiểu luận sâu rộng bàn về các vấn đề liên quan đến nghệ thuật văn chương được viết bằng ngôn ngữ Czech và đều được dịch sang tiếng Pháp. Có thể kể đến những sáng tác của Milan Kundera được bạn đọc khắp nơi trên thế giới đón nhận như: Lời đùa cợt (1967), Những mối tình nực cười (1968), Cuộc sống không ở đây (1969), Jacques và người thầy (1975), Điệu valse giã từ (1976), Sách cười và lãng quên (1979), Đời nhẹ khôn kham (1984), Nghệ thuật tiểu thuyết (1985), Sự bất tử (1990), Những di chúc bị phản bội (1992), Chậm rãi (1993), Bản nguyên (1998), Vô tri (2000), Màn (2005) Milan Kundera là một trong những tiểu thuyết gia có sức ảnh hưởng lớn nhất của thế kỷ 20. Ông là tác giả của rất nhiều cuốn sách nổi tiếng với độc giả thế giới cũng như Việt Nam là Đời nhẹ khôn kham (1984), Nghệ thuật tiểu thuyết (1986), Điệu valse giã từ (1972),….Theo CNN, phong cách văn chương của Milan Kundera cũng đan xen giữa sự dí dỏm, hài hước và những cuộc tranh luận triết học sâu sắc, những mô tả châm biếm về cuộc sống. Các nhà phê bình trên thế giới gọi Milan Kundera là một trường hợp vô cùng đặc biệt của văn học thế giới.